TARİHİ OLAYLARA FRANSIZ KALANLARA!
Yıl 1919, Kilis Fransız işgali altındadır. Fransız askerleri ve askeri üniforma giydirilmiş Ermeniler, Müslüman sivil halka işkence ve zulüm yapmaktadır. Bu eylemlerini daha da ileriye götürüp, sokaktaki Müslüman Türk kadınlarını taciz etmeye vardırmışlardır. Bu günlerde Sakıp Ruhi'nin (Şehit Sakıp), Fransız askerinin bir Türk kadının peçesini açma olayına müdahalesi, hem Türk kamuoyunda, hem İşgalci Fransızlar üzerinde büyük etki yaratmıştı. İşgal güçleri ve işbirlikçi Ermenilerin halk üzerindeki baskısı iyice artmıştı.
19. Kasım. 1919 tarihinde, Kilis Kaymakamlığı aracılığı ile Fransız İcra Komutanlığı imzasıyla bir emir yayınlandı. Bu insanlık dışı emir şehrin önemli yerlerine asılarak ilan edildi:
1) Memleket içinde iğtişaş (karışıklık) vuku bulduğu takdirde Fransız askeri kumandanı zirdeki (alttaki) tedabiri ittihaz eylemiştir (tedbirleri kabul etmiştir).
2) Sokaklar mitralyöz, el bombası ve gazlı obüslerle korunduğundan adavet (düşmanlık / kin) fikri taşıyanların mahallerinde (evlerinde) kalması lâzımdır.
3) Herhangi bir hanede silah patlarsa o hane tamamıyla yıkılacaktır.
4) Bütün Türk memurların salâhiyet ve hükümleri muvakkaten ıskat edilip (geçici olarak kaldırılıp), askeri kumandana ait olacaktır. Teşkil edilecek divan-ı harp bütün ahali üzerinde hayat ve memat hükmünü vermeğe selahiyetdardır.
5) Her kimin silah taşıdığı görülürse muhakemesiz kurşuna dizilecektir.
6) İğtişaş (karışıklık) zamanında öldürülen ve yaralanan her Fransız askerine karşı iki adam kurşuna dizilecektir. Mahkûm olanı bulmak için her türlü tedabire tevessül edilecektir.
19 Kasım 1919, Kilis Fransız İcra Komutanlığı
Fransız İcra Komutanlığı ilanı üzerine Hacı Mustafa (Beşe) Efendi?nin Ulu Camii deki odasında yapılan toplantıya Kaymakam Amil, Jandarma Kumandanı Yusuf Ziya, Emin Çelebi, Dr. Emin, Topaloğlu Neşet, Sezai Efendi Zade Muhtar, Hacı İsmet Salihoğlu, Hacı Şerif Oğlu Mehmet, Şerbetçi Zade Akif, Haşaş Oğlu Mehmet v.b katılmışlar ve bu konuda acilen Ankara ile irtibata geçme kararı almışlardır.
Fransız İcra Komutanlığının ilanından iki gün sonra, Herveskarani Maarif Cemiyeti üyelerinden, Ahmet Rami Atan, 21 Kasım 1919 tarihinde, "Müştaki Hürriyet" kod adı ile şu karşı bir bildiriyi hazırlayarak, kentin bazı yerlerine astı;
"Kilis halkının düşüncelerini, eğilimlerini, işgal gününden beri tanımanız gerekirdi. Memlekette asıl karışıklık çıkarmak isteyenler Ermenilerdir. Bunları tecziye yerine masum insanları ilanlarınızla korkutmak istiyorsunuz. Bu sizin ahlak ve medeniyet anlayışınızı ortaya koymaktadır. Daha birkaç gün önce kutsal değerlerimize tecavüz eden sizin askerleriniz değil miydi? Biz sizin korumacılığınızda Ermenilerin ihtilal yapacağını onlara patlayıcı maddeler verdiğinizi sezinlemekteyiz.
Türklere saldırılar yapılırsa elbette lakayt kalmayacağız. Fakat bizler vahşi değiliz, medenice karşılığı verilecektir."
21 Kasım 1919
Müştaki Hürriyet
Gelişmeler Mustafa Kemal Paşa ve Heyet-i Temsiliye üyelerine de bildirilmişti. Heyet-i Temsiliye Başkanı sıfatı ile Mustafa Kemal Paşa 21. Ocak. 1920 tarihinde, bütün Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri Şubelerine şu genelgeyi gönderdi;
"Kilis Kasabasında Fransız işgal bölük kumandanının İslam ahaliye hitaben yayınladığı aşağıda yazılı bildiri, Sivas'ta oluşturulmuş bulunan Anadolu Kadınlar Müdafaa-i Vatan Cemiyetince, yabancı misyon şefleri nezdinde protesto edilmiştir.
Bu asırda, insanlık vicdanının kabul etmeyeceği zulüm ve baskının, tüm heyeti merkeziyetlerce protesto edilmesini tavsiye ederim.?
Heyeti Temsiliye Adına
Mustafa Kemal
Kilis?teki durum ayrıca İrade-i Milliye gazetesinin 17. nüshasında yayınlanarak kamuoyuna duyurulmuştu.
Kilis?te gelişen bu olaylar karşısında bir tepki de Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti?nden geldi. Cemiyet, 24 Aralık 1919 tarihinde İçişleri Bakanlığına çektiği telgrafta şöyle diyordu;
?Huzur-ı Sami- Sadaret penahiye Dâhiliye Nezareti Celilesine,
Adana Vilayetimizin Kilis Kasabasında Fransız Tabur Kumandanının ahaliye hitaben neşrettiği (yayınladığı) beyannamede, üzerinde revolver bulunan bir adamı bilasual (sorgusuz) kurşuna dizeceği ve bir kargaşalıkta yaralanacak bir Fransız neferine mukabil ahaliden iki kişiyi kurşuna dizeceğini ve hükümeti Osmaniye memurlarının hakk-ı idare ve hâkimiyetlerini iskat (susturmak) eylediğini ve sokakların bomba, mitralyöz ve gazlı obüslerle süpürüleceğini derç ve bu suretle kurun-i vusta da (ortaçağda) bile emsali görülmeyen bir hareket-i vahşiyaneye cüret edebileceğini bu beyannamesi ile ilan eden mezkûr kumandanın ilaveten muvakkat bir işgali hükümet memurlarının hâkimiyetlerini iskat ve istilaya çevirmiş bulunduğunu, Dersaadet?teki İtilaf mümessilleri nezdinde protesto eyledik.
Hükümet-i Seniye?nin bu babda teşebbüsatı-ı cedide de bulunarak, Kilis Kuve-i işgaliyesi kumandanının bu beyannamesinin geri aldırılması ve orada kemakân Osmanlı memurlarının hakimiyetlerinin idamesi husunda bezl-i makderet (çok miktarda kuvvet) olunması, aksi takdirde vazife-i milliyemizin bütün icabatı ile bizzarur ifasına azmedileceği maruzdur.?
24. Kanun-i Evvel 1335 (1919)
Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti Reis-i evvel Melek Reşit
Kâtibe-i Mesule Şefika Kemal
Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, 03 Ocak 1920 tarihinde Ankara?da bulunan Mustafa Kemal Paşa?ya şu telgrafı çekmişlerdir:
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Resmiliye Riyaset-i Aliyesine, Muhterem Paşa Hazretleri,
17 numaralı İrade-i Milliye ceridesinde görülen, Kilis sokaklarına Fransız İşgal Kumandanı?nın ta?lik (asmış) etmiş olduğu beyannamesini cemiyetimiz, Dersaadet?teki (İstanbul?daki) İtilaf mümessilleri nezdinde hemen tegrafnamelerle protesto ettiği gibi, Heyet-i Vükaleyi (vekiller, nazırlar) bu babda teşebüsat-ı cedideye de?veriakdem-i vezaailinden bilerek icra eylediğini kemal-i hürmetle arz eder ve protestonamelerin bir suretini leffen (ilişikte) takdim eyleriz efendim.
03 Kanun-i sani 1336 (1920 )
Katibe-i Mes?ule Anadolu Kadınları
Müdafaa-i Vatan Cephesi Cemiyeti
Şefika Kemal, Melek Reşit
Antalya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti?nden de gelen mesajda ise şöyle deniyordu;
Bâb-ı Âlî,
Dâhiliye Nezâreti, Emniyet-i Umûmiye Müdîriyeti,
Çıkış yeri: Teke
Suret
Kilis kasabasında Fransız işgal kıt?ası kumandanının Müslüman halka hitaben yayınladığı beş maddelik beyânnâmede: ?Niçin taşıdığını soruşturmaya bile gerek görmeden üzerinde bir revolver bulunan kişinin sorgusuz sualsiz kurşuna dizileceği, bir karışıklık ortaya çıktığında ölen veya yaralanan bir Fransız askerine karşılık yerlilerden iki kişinin kura yoluyla seçilip kurşuna dizileceği, bir evden ateş edildiğinde o evin yakılacağı, Osmanlı hükümet memurlarının idare ve egemenliklerinin iptal edildiği, sokakların mitralyöz ve bomba ateşi altına alınacağının ilan edildiği haberleri alınmıştır. Ortaçağ?da bile benzeri görülmemiş ve insan vicdanının dayanamayacağı derecede olan bu beyânnâmenin, bu çağın medeniyetine aykırı olarak Türklere uygulanmasını; insanlık ve İslâm âlemini derinden yaralayacağı ortada olan bu zalimâne hareketleri, Antalya?nın iki yüz elli bin nüfusu adına protesto ediyoruz.
11 Ocak 1920
Antalya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi Yusuf Talat,
Bütün ahali adına
Belediye Reisi Hüsnü
Hariciye Nezareti?nin Fransa Yüksek Komiseri?ne Verdiği Muhtıra ise şöyledir;
04 Aralık?ta Antep?ten gelen bir telgrafa göre Kilis bölgesi komutanı Fransız Albay, livanın jandarma ve polis gücünü doğrudan kontrolüne aldığını bildirmektedir.
Kilis?te bulunan Fransız Tabur Komutanı Jettorier vali yardımcısına, muhteviyatı aşağıda bulunan yazılı bir bildiri vermiştir.
Memlekette şiddet olaylarının vuku bulması durumunda Fransız birliklerinin komutanı aşağıdaki tedbirleri alacaktır:
1) Bütün yollar makineli tüfek, gazlı obüs ve bombalarla temizleneceğinden herkes evinde kalacaktır.
2) Ateş açacak olan evler tamamen ateşe verilecektir.
3) Türk görevlilerin yetki ve hakları geçici olarak askıya alınarak askerî idareye geçilecektir. Bütün ahali ile ilgili ölüm ve yaşama yetkisine sahip bir Savaş Konseyi kurulacaktır.
4) Silah bulunduran herkes muhakeme edilmeden kurşuna dizilecektir. Öldürülen ya da yaralanan her Fransız askeri için kura ile seçilmiş iki kişi kurşuna dizilecektir.
Kilis?te silahlarına el konulmuş olan Müslümanlar tartaklanmış ve hapse atılmışlardır.
Mütareke şartlarıyla bağdaşmayan bu gibi davranışlar, halk arasında kışkırtmalara ve ciddi hadiselere yol açabilecek niteliktedir.
Bu şartlarda Babıali, her şeyden evvel bu bölgedeki Fransız birliklerini üzüntüye sürükleyecek neticeler ile idarî işlerin her safhasında askerî yetkililerin müdahalesi ve nihayet Müslümanların maruz kaldığı kötü muameleler hususunda Fransa Cumhuriyeti Yüksek Komiserliği?nin dikkatini bir defa daha çekmektedir.
Ayrıca, Hariciye Nezareti Mütareke hükümlerine dayanarak ve Fransa?nın asırlardan beri sürüp gelen geleneklerine güvenerek; İstanbul?daki temsilcisinin yukarıda zikredilmiş bulunan teminatlarına uygun bir şekilde, bu notanın konusunu oluşturan protestonun dikkate alınacağını ümit etmektedir.
25 Ocak 1920
Harbiye Nazırı Cemal
Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesi
Bu tarihi gerçekler, Fransa Ulusal Meclisi?nde, 1915 olaylarıyla ilgili sözde Ermeni iddialarının inkarını suç sayan yasa tasarısını kabul eden ve tarihi gerçeklere ?Fransız kalan? Fransız parlamenterlere ve destekçilerine duyurulur.
Aralık 2011
Ecz. İbrahim Beşe
Kaynaklar;
*Dr. Sabahattin Tansel, ?Mondros?tan ? Mudanya ?ya?
*Sacit İpekçioğlu ?Kilis?te Milli Mücadele ve Gerilla?
*T.C Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, ?BOA. HR. SYS. 2543-4/35, 36?
*Milli Mücadele de Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurulu Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk ve Atatürkçülük Yazı Dizisi
*T.C Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, ?BOA. HR. SYS. 2543-9/22?
*Ali Saip Ursavaş, ?Çukurova Acıklı Olayları ve Urfa?nın Kurtuluşu?
*T.C Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, ?BOA. HR. SYS. 2453-10/3, 8-9?
* İrade-i Milliye Gazetesi?nin ?17. Nüshası?
*İbrahim Beşe ?İşgalden Kurtuluşa Kilis 1918-1921?