1898 tarihli Halep Vilayeti Salnamesi'ne göre o yıl Kilis'te 59 pekmez mahseresi / pekmezhane, 58 zeytin mahseresi, 20 değirmen, 8 susam mahseresi, 3 masmana / sabunhane bulunuyordu.
Osmanlı Vilayet Salnamlerinde bir zamanlar Halep şehrinin kazası olan Kilis’e ait verilere ve değerlendirmelere bir bakalım:
Kilis Kazasına
dair genel bilgiler
Kilis kazası Halep’in kuzeyinde ve Halep şehir merkezinden 12 saat mesafededir. Kilis’te halkının dili Türkçe’dir. Nahiyelerde ise, Arapça ve Türkçe’dir.
Kilis kasabasında 1 hükümet konağı, 1 redif deposu, 4.731 hane226, 1.955 dükkân, 37 cami, 14 mescit, 24 tekke, 28 medrese, 496 ciltlik bir kütüphane, 1 rüştiye mektebi, 25 iptidai mektebi, 4 kilise, 1 havra, 5 hamam, 26 hayvan değirmeni, 3 yel değirmeni, 8 mağaza, 2 un fabrikası, 3 bedesten, 3 sabunhane, 31 fırın, 50 han, 74 ma’sara, 48 kahvehane, 10 boyahane, 120 kumaş tezgâhı, 6 eczane, 23 çeşme, 31 su değirmeni ve 2.272.703 dönüm arazi vardır.
Bu topraklarda pirinç, buğday, arpa, akdarı, mısır kırmızı darı, mercimek, nohut, cülban, küşne, susam ve pamuk yetiştirilmektedir. Ayrıca yetiştirilen her türlü sebze ve meyvenin yanı sıra bölgede kil madeni çıkartılmakta ve ihraç edilmektedir. Havara’da taş madeni de mevcut olup bunlar sadece yerel kesime yetmektedir. Kaza içinde pek çok bağ ve bahçe ve 86 km şose yol bulunmaktadır.
Kilis’in zeytinyağı
özelmiş!
İmalat işlerine gelince; iplikten bez, alaca, aba, meşlah231, meşin, kösele ve sabun’dan ibaret olup, ayrıca nefis zeytinyağı da üretilmektedir. Bu zeytinyağı Osmanlı topraklarında çıkan diğer zeytinyağlarına tercih edilmektedir. Kilis kazası, havasının güzelliği ve âlimlerinin çokluğu ile şöhret bulmuştur.
Kaynak: “Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Halep”
Cengiz EROĞLU, Murat BABUÇOĞLU, Mehmet KÖÇER
(Kilis Postası Haber Merkezi)