Yüce Allah kulunu yaratmayı murat ettikten sonra ona kitap ve peygamber ikilisiyle ölçüler vermiştir. Kitap'tan maksat ölçünün sahibinin kendisi olduğunu ispat, peygamberden maksat ise insana buyruklarının yaşanabilirliğini ispat etmek içindir. Sizlerin de malumudur ki en sağlam ve faydalı eğitim görsel olan eğitimdir. İlahi eğitimin görsel öğretmeni peygamberdir.
İnsanların Peygamberin lüzumu konusundaki nükteyi ıskalaması sonucunda ilahi ölçüler insanların aklı ve nefsi çapında bir konuma gelmiş sapıklıklar burada başlamıştır.
Bu sebeple en kamil ölçü Peygamberin hayatıdır. Çünkü O canlı Kur'an'dır. Peygambersiz din, din olmaktan çıkmıştır.
Abdulkadir Geylani, tefsirinde bu konuda çok faydalı tespitlerde bulunmuştur. İstifadenize sunalım istedik:
"Ey Hz. Mustafa'nın her şeyi câmi olan kandilinden ve o nebinin her şeyi aydınlatan lambasından aydınlanmaya çabalayan muvahhit (tevhid ehli)! Allahu Teâlâ, maksadına ulaşacak yolu sana göstersin ve yaratılma gayende seni tam bir başarıya ulaştırsın.
Burada sana düşen görev şudur: Tevhid-i zati yolunu gösteren peygamberinle edebini güzelleştirmelisin. Cenâb-ı Hak onun hak hukuk ve adabıyla ilgili olarak sana ne vazifeler yüklemişse onlara sarılmalısın. Onun rütbesini, şan ve şerefini gözünün önünden hiç ayırmamalısın. Onun yüce mertebesini, paha biçilemez kadir ve kıymetini keşfetmiş ve kavramış olan Hak ehli ve muhabbet erbabı tarafından izlenen sünnetinden, onlar arasında meşhur olmuş ahlâkından, herkes tarafından tanınan güzel huylarından hiçbirini terk eylememelisin.
Onun dininde ve şeraitinde belirlenmiş olan hüküm ve sınırların hiçbirini ihmal etmemelisin. Mümkün olduğunca onun getirmiş olduğu din ve şeriattaki azimetlerle (kesin hükümler) hareket etmeli, ruhsatlara (zorunlu hallerde cevaz verilen kolaylıklar) meyletmemelisin. Zira ruhsatlar genel inananlar ve azimetler havâs (seçkin müminler) içindir.
Amelinde ihlaslı ve samimi olmalısın. Amelîn ister az olsun ister çok olsun, ister azimet olsun ister ruhsat olsun, amellerinde riyadan, gösterişten ve vaki olabilecek her türlü kir ve bulanıklıktan kaçınmalısın.
Sakın ha sakın; ameline riya gösteriş bulaşmasın! Onlar şeytan tuzağıdır. Şeytan onlarla, halkın zayıflarını doğru ve güzel yoldan, istikâmet caddesinden saptırır.
Allah'u Teâlâ lütuf ve ihsanı ile bizleri şeytanların aldatmalarından ve kandırmacalarından muhafaza eylesin." (Abdulkadir Geylani / Geylani Tefsiri / 3. Cilt / Sayfa 528)
