TÜRKÇE
KELİMELER/ ECZ. İBRAHİM BEŞE

 Türkçülüğün vicdanı bir

Dini bir vatanı bir

Fakat hepsi ayrılır

Olmazsa lisânı bir

 Ziya Gökalp

ISKONTO : İtalyanca kökenli ıskonto (sconto) sözü, ticaret hayatımızda sıklıkla kullanılmaktadır. Bu söz için Kurumumuz, dilimizde bulunan indirim kelimesinin uygun bir karşılık olduğu görüşündedir. Ticari senetler söz konusu olduğunda ise ıskonto yerine yine dilimizde bulunan kırdırma karşılığının kullanılması daha uygun olacaktır

İDEFİKS : Batı kökenli bu söz, "kişinin etkisinden kendisini kurtaramadığı yersiz, saçma düşünce, sabit fikir" anlamlarına gelmektedir. Bu sözün saplantı veya sabit fikir kelimeleriyle karşılanması Kurumumuzca uygun görülmüştür.

LOLO İSİM, ARGO SÖZ ;"Bir sözün, bir tutumun veya davranışın gerçek ve geçerli olmadığını, başkalarının söz konusu olayda aldanabileceğini, ancak söz sahibinin aldanmayacağını, aldatılamayacağını" belirten bana da mı lolo deyiminde geçen bir söz.

İNDİKATÖR : "Göste­rici, belirtici, haber verici, kılavuz ve gösterge" anlamlarını taşıyan Fransızca kökenli bu söz için Kurumumuz gösterge karşılığını önermektedir.

PROVİZYON : Bankacılıkta "bir çekin para olarak karşılığı" anlamında kullanılan bu sözün bu anlamı için Kurumumuz tarafından karşılık kelimesi önerilmiştir

JOYSTİCK : İngilizce kökenli bu söz bilgisayar alanında ve uçaklarda kullanılmaktadır. Bu söz için Kurumumuz, yönetme kolu, kumanda, oyun çubuğu karşılıklarını önermektedir.

VOLÜM : İngilizce volüm (volume) sözü dilimizde daha çok "hacim, miktar" anlamıyla kullanılmaktadır. Aynı söz müzikte ise "sesin alçaklığı veya yüksekliği" anlamlarında geçmektedir. Kurumumuz, sözün genel anlamı için hacim, müzikteki kullanımı için yoğunluk, ses yoğunluğu karşılıklarını önermektedir. Sözün basım işlerindeki kullanımı için de dilimizde cilt sözü bulunmaktadır.

VİRMAN : Fransızca virman (virement) sözü daha çok bankacılık alanında, "nakit kullanmadan hesaptan hesaba yapılan para transferi veya bir hesaptan bir başka banka hesabına para aktarma" anlamında kullanılmaktadır. Kurumumuz da sözün bu anlamı için aktarım karşılığını önermektedir.

KOMPAKT DİSK (kısaltması: CD) : Önerilen karşılık: yoğun disk (kısaltması: YD).

KOMPETİTİF : "Daha çok satıp kâr etmek için ticarette üstünlük sağlamak" anlamında kullanılan Batı kökenli kompetitif (compétitif) sözü için Kurumumuz  yarışımcı, rekabetçi karşılıklarını önermektedir. Aynı köke dayanan kompetition sözü için de yarışım karşılığı önerilmiştir.

LİFTİNG : İngilizce lifting sözü daha çok tıp alanında kullanılmaktadır. Bu söz için Kurumumuz tarafından gerdirme karşılığı önerilmiştir.

KORNER : İngilizce korner (corner) sözü, "köşe, köşe başı" temel anlamlarına gelmektedir. Futbol, hentbol, su topu gibi sporlarda ise "yan ve kale çizgilerinin kesişme noktası" anlamında kullanılmaktadır. Sözün bu anlamı için köşe karşılığı önerilmiştir. *kornere çıkarmak, çıkmak : köşeye çıkarmak, çıkmak. *korner vuruşu : köşe vuruşu.

NOSTALJİ : Fransızcadan dilimize giren nostalji (nostalgie) sözünün "daüssıla" anlamı için önerdiğimiz karşılıklar: yurt özlemi, sıla özlemi. Aynı söz daha çok "geçmişe duyulan özlem" anlamıyla kullanılmaktadır. Sözün bu anlamı için de dilimizde var olan özlem ve hasret  kelimeleri uygun karşılıklardır. Çünkü bu kelimeler "geçmiş" anlamını zaten içermektedir. Aynı sözden türeyen nostaljik için de özlemli karşılığı önerilmiştir

KOTA : Fransızca kota (quota) sözü "ayrılan pay, kontenjan" gibi anlamlar taşımaktadır. Sözün "İthal edilecek malların tür, oran ve miktarlarını gösteren liste." anlamındaki kullanılışı için önerdiğimiz karşılık, paydam.

KOTASYON : Son zamanlarda basın yayın organlarında daha çok "döviz değeri" anlamında kullanılan bu kelimenin karşılığı dilimizde zaten vardır: değer, olası değer. *kotasyon vermek : değer açıklamak, fiyat vermek.

*KOTE EDİLMEK         : paydama alınmak. *kote etmek           : paydama almak.

KREDİTÖR : "Sağladığı bir kredi, mal veya hizmet karşılığında para ödenmesini veya bir yükümlülüğün yerine getirilmesini istemeye hakkı olan taraf; ödünç veren (banka)." anlamlarında dilimize geçen bu kelime için Kurumumuz kredi açıcı  karşılığını önermektedir.

KÜMÜLATİF : Fransızca kökenli bu söz "bir araya gelen, birbirine eklenen" anlamlarına gelmektedir. Dilimizde ise daha çok "birikmiş, katlanmış" anlamlarında kullanılan bu kavram için önerilen karşılıklar: katlanmış, birikmiş, kümeli.. *kümülatif olarak : katlanarak.

*KÜMÜLASYON        : katlanma, birikme, kümelenme.

MİKSER : "Çeşitli yiyecek maddelerini karıştırmaya yarayan elektrikli alet, karıştırıcı, harç karma aleti, karmaç." gibi anlamlarda kullanılan Batı kökenli bu söz için Kurumumuz, çırpıcı, doğrayıcı karşılıklarını önermektedir.

ODİTORYUM : Batı kökenli oditoryum (auditorium) sözü, "Eski Roma'da şairlerin eserlerini dinlemek için toplanılan yer." anlamındadır. Günümüzde ise konferanslara elverişli salonlar, konser veya temsillerin izlendiği yerler için kullanılmaktadır. Kurumumuz bu söz için dinleme salonu karşılığını önermektedir.

OBSESYON : Batı kökenli bu söz dilimizde bir psikoloji terimi olarak "Bilince takılarak korku ve bunalım yaratan, kişinin çabalarına karşı kurtulamadığı düşünce, sürekli endişe, sabit fikir." anlamlarında kullanılmaktadır. Kurumumuz bu söz için takınç, takınca karşılıklarını önermektedir. *obsesif : takınçlı, takıncalı.

OFANSİF : Daha çok spor alanında kullanılan Batı kökenli bu söz için önerilen karşılık: hücuma dayalı. *ofans : hücum.

ÖTANAZİ : Latince kökenli ötanazi (euthanasia) sözü tıpta "Özellikle ümitsiz durumda olan hastaların çektiği acıları dindirmek için doktor kontrolünde hayatlarına son verme." anlamında kullanılmaktadır. Bu söz için Kurumumuz ölme hakkı karşılığını önermektedir.

AUT (OUT): İngilizce aut (ou)t sözü, "dışarıda, dışında; tamamen" gibi anlamlar taşımaktadır. "in" kelimesinin karşıt anlamlısı olarak "modası geçmek, modası geçmiş şeyler (to be out of fashion)" anlamı için önerilerimiz: tutulmamak, tutulmaz olmak; tutulmayanlar, tutulmaz olanlar. Sözün spor alanındaki kullanımı için de dış karşılığı uygun olacaktır. Buna göre; aut (out) atışı yapmak : dış atışı yapmak aut (out) çizgisi :  dış çizgisi auta (out) atmak : dışa atmak auta (out) çıkmak : dışa çıkmak

OVERNİGHT (O/N) : Bir ekonomi terimi olarak basında kullanılmaya başlanan İngilizce bu söz için önerdiğimiz karşılıklar: gecelik, bir gecelik.

PARAMETRE : Batı kökenli bu söz, "Cebirde denklemin kat sayılarına giren değişken nicelik." anlamına gelmektedir. Dilimizde matematik, istatistik ve ekonomi alanlarında kullanılan bu terim için önerdiğimiz karşılık: değiştirgen. Sözün diğer alanlardaki kullanımı için de evrendeğer, değişken, boyut, ölçüt karşılıkları önerilmektedir.

PERİFERİ : Fransızca periferi (péripherie) sözü, "çevre; dış yüzey veya kenar" anlamlarını taşımaktadır. Kurumumuz, bu söz için dilimizde var olan kıyı; çevre karşılıklarını önermektedir.

PLAYMAKER : İngilizce play (oyun) ve maker (yapan, yapıcı) sözlerinden oluşan bu birleşik kelime, "Takım oyunlarda oyun kuruculuğu yapan oyuncu." anlamında kullanılmaktadır. Önerdiğimiz karşılık: oyun kurucu.

PROJEKSİYON : Bu söz dilimizde daha çok "Saydam veya saydam olmayan resimleri bir perdeye yansıtma." anlamında kullanılır. Ayrıca sosyolojide "Bireyin başarısızlıklarının veya kabul görmeyen davranışlarının sorumluluğunu başkalarına yükleyerek kendini saklamaya çalışması şeklinde ortaya çıkan bir savunma türü." olarak geçer. Ekonomi alanında ise "tahmin, kestirme" anlamlarında kullanılmaktadır. Kurumumuz, projeksiyon sözü için matematikte iz düşümü, ekonomide kestirim, fizikte ve sahnede yansıtım karşılıklarını önermektedir.

PLAY-OFF : İngilizce play (oyun) ve off  sözlerinden oluşan bu birleşik kelime, "Elemeli oyunlar sisteminde elenmeyen takımlar arasına girmek." anlamında kullanılmaktadır. Önerdiğimiz karşılık: üst küme.

PLAY-OFF : İngilizce play (oyun) ve off  sözlerinden oluşan bu birleşik kelime, "Elemeli oyunlar sisteminde elenmeyen takımlar arasına girmek." anlamında kullanılmaktadır. Önerdiğimiz karşılık: üst küme.

PRAGMATİZM: Bu söz, "uygulayıcılık, faydacılık" anlamlarına gelmektedir. Bu kavram için dilimizde zaten faydacılık, yararcılık gibi karşılıklar bulunmaktadır. Aynı sözden türeyen pragmatik için de faydacı, yararcı karşılıkları uygun olacaktır.

PROTEZ : Fransızca protez (prothése) sözü, "1. Eksik bir organın yerini tutmak, bir organın sakatlığını örtmek amacıyla yapılan yapma organ, 2. Bu amaçla yapılıp kullanılan organ veya parça." anlamlarına gelmektedir. Aynı söz dilimizde ayrıca gramer terimi olarak da kullanılmaktadır. Kurumumuz bu söz için takma karşılığını önermektedir. Gramerdeki kullanımı için de ilişme uygun bir karşılıktır.

REALİZASYON : Fransızcadan dilimize geçen bu kelime; "gerçekleştirme, ger­çekleşme" anlamı yanında, bir bankacılık terimi olarak "paraya çevirme, varlığı nakde dönüştürme süreci" anlamını da taşımaktadır. Kurumumuz, bu sözün gün­lük hayattaki kullanımı için gerçekleştirme; bankacılık alanındaki kullanımı için ise kâr amaçlı satış karşılıklarını önermektedir.

SNEAK PREVİEW : İngilizce sneak (sinsice hareket etmek) ve preview (gelecek programdan gösterilen parçalar) anlamlarına gelen iki sözden oluşmaktadır. Bir sinemacılık terimi olarak dilimizde yeni yeni kullanılmaya başlanan bu söz, "Yeni çekilmiş bir filmin gösterime girmeden önce seçilmiş bir seyirci grubuna izlettirilmesi." anlamında kullanılmaktadır. Kurumumuz, sneak preview için ön izleme karşılığını önermektedir.

SEMPATİ : "Duygudaşlık, kanı kaynama, cana yakınlık" gibi anlamlar taşıyan Batı kökenli bu söz daha çok "Bir insanın bir başkasına karşı duyduğu sevgi ve yakınlık" anlamında kullanılmaktadır. Sempati sözü için dilimizde şu karşılıklar bulunmaktadır: yakınlık, cana yakınlık, sevimlilik. *sempati duymak : kanı kaynamak. *sempatik : sevimli, cana yakın.

SİNGLE : İngilizce single sözü, "tek, bir; özel; tek kişilik" gibi anlamlar taşımaktadır. Son zamanlarda daha çok müzik dünyasında, "Tek kişi tarafından doldurulan kaset veya yoğun disk" anlamında kullanılan single sözünün bu anlamı için önerdiğimiz karşılık: tekli.

VİRAJ : Kurumumuz, Fransızcadan dilimize giren viraj (virage) sözü yerine dilimizde var olan dönemeç sözünün uygun bir karşılık olduğu görüşündedir.

VALÜASYON : Fransızca valüasyon (valuation) sözü, "değer biçme, kıymet, bir malın değerini belirleme" anlamlarında kullanılmaktadır. Kurumumuzun bu kelime için önerdiği karşılık değerleme'dir.

UNDERCOVER : İngilizce under (altında, aşağısında) ve cover (kapamak, örtmek) sözlerinden oluşan bu birleşik kelime, "gizli, üzeri örtülü" anlamında kullanılmaktadır. Bu söz için Kurumumuz tarafından örtülü karşılığı önerilmektedir.

TEST ETMEK : İngilizce test sözü, "imtihan etmek, sınamak, sınava çekmek; mihenge vurmak; denemek; tahlil etmek" gibi birçok anlam içermektedir. Dilimizde daha çok "denemek, mihenge vurmak" anlamlarıyla kullanılmaktadır. Bu anlamlar için önerdiğimiz karşılıklar: denemek, ölçmek. Ayrıca, yemekler için "test etmek" biçiminde de kullanılabilmektedir. Bu kullanım yerine dilimizde var olan tadına bakmak ifadesi daha uygun olacaktır

TUBLES (TUBELESS) : Batı kökenli  bu söz, "iç lastiği olmayan" anlamına gelmektedir. Bu söz için Kurumumuzun önerdiği karşılıklar; içsiz, iç latiksiz.

MİSYON : Fransızcadan dilimize giren misyon (mission) sözü, "özel görev" anlamına gelmektedir. Bu söz için Kurumumuz da dilimizde var olan (özel) görev, amaç karşılıklarını önermektedir.

EFOR : Fransızcadan dilimize giren efor (effort) sözü, "çaba, gayret; güç" anlamlarına gelmektedir. Kurumumuz da dilimizde var olan çaba, gayret, güç sözlerinin efor yerine kullanılabileceği görüşündedir.

DİSTRİBÜTÖR : Fransızcadan dilimize giren distribütör (distributeur) sözü "dağıtıcı" anlamında kullanılmaktadır. Bu söz (dağıtıcı) distribütör için uygun bir karşılıktır.

VİZYON : Batıdan dilimize giren vizyon (vision) sözü, Latince visio (görme işi, görüş, görme) köküne dayanmaktadır. Önceleri sinema terimi olarak kullanılan vizyon için gösterim şeklinde güzel bir karşılık bulunmuştu. Aynı söz son zamanlarda ise  "uzak görüşlülük, geniş

VİZYON SAHİBİ : Batıdan dilimize giren vizyon (vision) sözü, Latince visio (görme işi, görüş, görme) köküne dayanmaktadır. Önceleri sinema terimi olarak kullanılan vizyon için gösterim şeklinde güzel bir karşılık bulunmuştu. Aynı söz son zamanlarda ise  "uzak görüşlülük, geniş görüşlülük" anlamlarında da yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Sözün bu anlamı için dilimizdeki uzak görüşlülük, geniş görüşlülük, uzgörü sözleri uygun karşılıklardır. Vizyon sözü, son zamanlarda ayrıca "vizyon sahibi" biçiminde de kullanılmaya başlanmıştır. Dilimizde bunun için birçok karşılık zaten vardır: uzgörümcü, geniş görüşlü, geniş ufuklu, görüş sahibi, ileri görüşlü, uzak görüşlü, ufku geniş.

EKSTRE: Fransızca ekstre (ekstrait) sözü, "öz, ruh, hülasa; seçme parçalar, seçmeler; suret, kopya" gibi anlamlar taşımaktadır. Sözün genel anlamda kullanılışı için dilimizde öz karşılığı bulunmaktadır. "Bir maddenin herhangi bir yolla elde edilmiş olan özü." anlamıyla kimya alanındaki kullanımı için ise Kurumumuz tarafından özüt ; bankacBu yazı 547 defa okunmuştur.