İstanbul Üniversitesi kayıtlarına göre, Cumhuriyet sonrası Darülfünun Emini Müderris Ordünaryus Profesör Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu oldu.
1923-1925 arasında Darülfünun Emini olarak en üst yönetime seçildi ve böylece cumhuriyet tarihinin ilk Üniversite Rektörü olarak atandı.
Öğretim üyesi, kalem erbabı, politikacı, sanatkar ve hattat olan Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu hayatı, ürettiği sayısız eseri ve toplumsal başarıları ile çok boyutlu bir bilim adamıydı.
1887 Tarihinde İstanbul’da doğan Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, aynı zamanda bir sosyolog ve “Eğitim Reformu Akımı”’ nın Türkiye’deki temsilcisiydi.
Bu değerli idareci, yazar, sosyolog, talim, terbiye ve ilim insanını bildiğim yönleri ve babamın arşivindeki fotoğraflar ile burada yansıtmaya çalışacağım.
Nejat Taşkın (1931-2023) hakkında daha önce yazdığım gibi babam, Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun tiyatro eserlerinde oynamıştı.
Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, okuduğum ilkokulun aile birliği yönetim kurulundaydı.
Sık sık toplantı ve halk konferansları için okulumuza gelirdi.
Annem Nermin Taşkın (1935-2021) özellikle “uzun boylu ve güzel bir simaya sahipti” tanımlamasıyla, Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun eşiyle birlikte Ankara, Çankırı ve İstanbul’daki evimize birçok defa yatılı konuk olarak geldiğini anlatırdı.
Annem, hattat olan Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun sanatçı kişiliğini ve resim sevgisini vurgulardı.
Zira Kilis Kız Sanat Okulu mezunu olan annemin yapmış olduğu, halen bizde mevcut olan yağlıboya manzara tablosu ile bugüne ulaşmayan ipek saten yatak takımları üzerine gene yağlı boya tekniği ile yapmış olduğu gül desenlerini, Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu beğenmiş, devamını istemiş, yeteneğini ve çalışmalarını tebrik etmiş.
Babam ise konuşmalarında eğitimci yönünü ve tiyatro yazarı olmasını öne çıkartırdı.
Babam ve ben, 1960’lı yılların ortalarında Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun İstanbul’daki evine gitmiş olduğumuzu konuşurduk.
Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, ilkokul öğrencisi olarak bana o bahçeli güzel evde, muhtemelen babamın beni kendisine şikayet etmesi üzerine mealen “Her zaman ve her konuda çok dikkatli olmam gerektiğini" öğütlemiş olduğunu dün gibi hatırlıyorum.
Bu tavsiyeyi her vakit dinlemediğimi şimdi itiraf etmek mecburiyetindeyim. Mamafih ve muhtemelen bu anılardan esinlenerek, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi'ne girdim, burada öğrenci, öğretim üyesi olarak çeşitli fakülte ve yüksek okullarda farklı işletme dersleri verdim. Vakıf üniversitelerinde öğretim üyesi, Bölüm Başkanı ve Rektör Yardımcılığı görevlerinde bulundum.
Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, resmi sitesine göre tam bir sayımı yapılamamakla beraber eğitim bilimden toplum bilime, sanattan felsefeye; roman, öykü, oyun, yaşantı türünde; çocuklara, gençlere, yetişkinlere yönelik, yüz otuzu aşkın kitap ve dört binin üzerinde makaleyi, deneyim ve okuma birikimlerinden damıtarak yazmıştır.
Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu velut bir yazardı.
Yeni Adam Dergileri ile kaynaklarda belirtilen ve kendisinin yazmış olduğu eserlerin çoğu Elka kitaplığımızda mevcuttu.
Ancak babamın çeşitli şehirlere tayinleri ve fazla taşınmamız nedeni ile maalesef biri dışında yazdığı kitap ve dergiler bana ulaşmadı.
Bana ulaşan tek eser: Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, Kütük, Resimleyen Sırrı Özbay, Basan ve Yayan Yeni Adam, İstanbul, 74 sayfa, 100 kuruş.
Kitabın basım tarihi verilmemiş ve ilk sayfasında üç perdelik dram olduğu belirtilmiştir.
Diğer taraftan yazar olarak kitabına kendi ismini “Ismayıl” olarak yazmıştır.
İsmini kitaplarında Türkçeleştirerek Ismayıl olarak kullanıyordu. Çünkü tam bir Türkçe aşığı idi.
Hem kendi adını kem de kız çocuklarının adlarını da aynı şekilde Türkçeleştirmiştir.
16 yıl Türk Dil Kurumu Terim Kolu başkanlığı yapmıştır.
Bazı kaynaklar da aynı düşünce ile olsa gerek “Ismayıl” şeklindeki ilk ismin yazım şeklini benimsemiştir.
Birinci fotoğraf babamın evrakları arasında çıkan hatıra defterine dikkat ve rikkatle köşeleri kesilerek yapıştırılmıştır.
5 Haziran 1959 Tarihinde mürekkepli dolmakalemle ilk fotoğraf, üzerine zarif hat yazısıyla “Piyeslerimin kahramanlarını onların mahiyetini bozmadan yaşatan sanatkâr Nejat Taşkın’a sevgilerimle” yazmış ve imzalamıştır.
Babam Nejat Taşkın, Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun çeşitli tiyatro oyunlarını sahnede büyük bir coşku ile canlandırmıştır.
Kızı Prof. Dr. Hatçe Baltacıoğlu’nun ifadesine göre babam, Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun farklı tiyatro eserlerini: “Usanmak bilmeyen bir çalışkanlıkla yaşatmıştır.”
Daha önce “Güle Güle ‘Erguvani’ Nejat Taşkın” makalesinde de belirttiğim ve bir fotoğraf ile açıkladığım üzere babamı, Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun “Kafa Tamircisi” tiyatro eserinde, 23 Nisan 1954 tarihinde Ankara Ana Tamir Fabrikası tiyatro sahnesinde “Erguvani renk olsun Usta! Erguvani.” diyerek yüzlerce seyirciye seslenen halı satıcısı rolünde göstermiştir.
Arka yazısına göre ikinci enstantane, 25 Mart 1964 gününe ait. Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nu, babam ve Kore Gazisi Ord. Tek. Asb. Kd. Bşv. Kamil Şahin ile konuşurken, İstanbul Pendik Palas Oteli kapısında bir akşam yemeği sonrası sohbet ederken çekilmiştir.
1965 Tarihli üçüncü resim ise Pendik Süreyya Paşa İlkokulunda yapılan okul aile birliği toplantısında, Tuzla Piyade Okulu Komutanı P. Alb. Nedim Dikmen ile Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’na bir öğrenci çiçek vermektedir.
Bana ulaşan bu tarihi anıların dışında, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu arşivi Baltacıoğlu ailesinin (Ali Baltacıoğlu, Fadime Baltacıoğlu Salman, Hatçe Baltacıoğlu) onayı ile Boğaziçi Üniversitesi’ne bağışlanmıştır.
Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nu küşayiş ile anlamak ve anlatmak için bu koleksiyon değerlendirilmekte ve günümüzde bu çok yönlü bilim insanı hakkında makale, bildiri ve tez gibi birçok akademik yayın üretilmektedir.
Burada ben de böylece Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nu ile ilgili tarihi koleksiyona, resimli hatıralarımla derkenar vermiş oldum.
Bu yüce insan İstanbul’da Rumi takvime göre 28 Şubat 1302 (Miladi: 12 Mart 1887) tarihinde doğmuş, pedagojiden sosyolojiye, estetikten felsefeye çok yönlü yetenekleri, eğitimiyle yaşadığı devirde ülkemizin bilim ve sanatına önemli katkılarda bulunmuştur.
Derslerinde en ileri, uygulamaya dönük, yaratıcı yaklaşımları öğrencilerine anlatarak ilham kaynağı olmuş, halk konferansları ile geniş kitleleri aydınlatmış, yazdığı tiyatro, karagöz oyunları ile dönemin seyircisini etkilemiş, kitapları ve eserleri ile değişimin öncüsü olmuş, düşünce dünyamıza damga vurmuştur.
Özlem ve saygı ile hatırladığımız Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, 1 Nisan 1978'de Ankara’da vefat etmiş ve maddi alemden manevi dünyaya göç etmiştir.
Ord. Prof. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun kaybı üzerine, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi “İktisatçılar İçin Sosyoloji” dersi hocamız, Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil (1921-1979), kızı Hatçe Baltacıoğlu 'na gönderdiği telgrafta duygularını şu şekilde dile getirmiş:
“Babanızın ölümüyle düşün hayatımız ulu çınarlarından birini daha yitirdi. Baltacıoğlu adı eğitim, toplumbilim ve sanat alanlarında yaratıcı ve çığır açıcı Yeni Adam'ın simgesi olmuştur. Acınızı yürekten paylaşıyor, sizin şahsınızda Baltacıoğlu ailesine, dostlarına ve öğrencilerine başsağlığı diliyorum.”
Bu makalenin ön değerlendirmesi için kızı Prof. Dr. Hatçe Baltacıoğlu’na içtenlikle şükranlarımı sunarım.
Kaynaklar
Cavit Orhan Tütengil, Olaylar-Yayınlar-Haberler, “Baltacıoğlu'nun Ardından”, s.129, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/101175/ 3.01.2024.
Güle Güle "Erguvani" Nejat Taşkın- Prof. Dr. Erdoğan Taşkın- Kilis Postası (kilispostasi.com) /2.02.2023.
Hatçe Baltacıoğlu ile yapılan yazışma / 24.10.2022.
Hatçe Baltacıoğlu ile yapılan yazışma / 2.02.2024.
https://arsivmerkezi.bogazici.edu.tr/collections/ismayil-hakki.php/26.12.2023.
https://islamansiklopedisi.org.tr/baltacioglu-ismayil-hakki/28.12.2023.
https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baltacioglu-ismayil-hakki/28.12.2023.
https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0smail_Hakk%C4%B1_Baltac%C4%B1o%C4%9Flu/26.12.2023.
ISMAYIL HAKKI BALTACIOĞLU | İsmail Hakkı Baltacıoğlu (ismayilhakkibaltacioglu.com)/26.12.2023.
Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, Kütük, Resimleyen Sırrı Özbay, Basan ve Yayan Yeni Adam, İstanbul.
