Edebiyatın Kalbindeki Yöneticiler

_DÜNYA EDEBİYATININ KALBİNDE farklı tarzlardaki yöneticiler varlığını sürdürmektedir.

Yaratıcı üslup ile yazılmış klasik eserlerden bazıları, günümüz yöneticileri ve çalışanları tarafından bu yeni bakış açısıyla okunmaktadır.

Kimi kitaplardaki zengin düşünceler, yöneticilerin ufkunu genişletmekte ve onlara esin kaynağı olmaktadır.

Sayfaların derinliklerinde, Ticaret Gemisinin Süvarisi Charlie Marlow, Avcı Teknesi Reisi Ahap, Yazıhane Kâtibi Bartleby, Satış Temsilcisi Willy Loman, Pilot Yüzbaşı Yossarian gibi edebi kahramanlar yaşamaktadır.

Bu kişilerde temel yönetim ilkeleri, uyguladıkları davranış tarzları ve yönetim faaliyetleri ortaya çıkmaktadır.

Başka hiçbir kimsenin aklına hayaline gelmeyen zorluklar ile mücadele eden edebi kişilerin ve yöneticilerin karakterlerini yorumlayan birçok bilimsel kitap yayınlanmıştır.

Yönetim İlkeleri

Her idareci için elzem olan, yönetimin üç temel ilkesini olguları kavrama, insan ilişkileri ve sezgi ihtiyacını, edebiyat tanımlıyor ve hatırlatıyor.

Joseph Conrad, Afrika seyahatinde yaşadığı olaylardan kurguladığı Karanlığın Yüreği kitabında, romanın temel karakteri Charlie Marlow, o kötü adamı, liman müdürünü tarif ediyor: “İnsanların ona itaat etmesini sağlayabiliyordu ama ne sevgi ne korku uyandırıyordu, hatta saygı bile uyandırmıyordu. Tedirginlik uyandırıyordu-bundan ibaret. Tedirginlik. Belli bir güvensizlik değil-sadece tedirginlik-hepsi bu. Böyle bir … bir … melekenin ne kadar etkili olabileceği konusunda hiçbir fikriniz yok. Organizasyon, sorumluluk alma, hatta düzen sağlama konusunda dehası sıfırdı.”

“Ama gizemli Ahap’ın, o kaplan sarısı adamlarına söylediklerini burada size iletmemem daha iyi olur, çünkü sizler, Tanrının mutlu ülkelerinde, kutsal bir ışığın altında yaşıyorsunuz. Ahap’ın, kasırgalı alnıyla, kızıl ölümlü gözleriyle, köpükten birbirine yapışmış dudaklarıyla avını kovalarken söylediklerini yalnız denizlerin imansız köpekbalıkları duymalı.” Moby Dick eseriyle Herman Melville, Kaptan Ahap’ın beyaz balinayı avlamak için emir kulu gemiciler, dümenciler, kürekçiler, mızrakçılar, zıpkıncılar ve tayfaların canlarını hiçe sayarak, onlara verdiği tehlikeli buyrukları sorguluyor.

Davranış Tarzları

Katı yürekli Ahap’ın üslubu, yöneticilik davranışlarını açıklayan, insana değil sadece yapılan göreve önem veren bir otokratik tarz örneğidir. İnsanlar üzerinde işlerini yapmaları için aşırı baskı kuran, yetkiye dayanan komuta ve kontroldeki sertlik yanlısı davranış şeklidir.

Tam aksi yönde gene Herman Melville ’de Kâtip Bartleby var. Kâtip Bartleby, sürekli “Yapmamayı tercih ederim.” derken onun yöneticisi, katiplerine merhametli davranan ve işine değil sadece insanlara önem veren iyi kalpli ve demokratik tarz sergilemektedir.

Arthur Miller ’in Satıcının Ölümü oyunu ise bize bir hüzün sahnesi kurarak hakikatlere ayna tutuyor. Şu sözleriyle bütün satış yöneticilerine işe ve insana aynı ölçüde önem vermeleri gerektiğini yansıtıyor: “Kimse bu adama kabahat yüklemesin. Anlamıyorsunuz: Willy bir satışçıydı ve bir satışçı için hayatın dibi yoktur. Willy, vidaya somun takmadı, yasaları söylemedi ve size ilaç vermedi. Willy, cilalı parlak iskarpinleri, lacivert takım elbisesi, yüzünde gülümsemesiyle gezen bir insandı. Ve gülümsemesine karşılık alamayınca deprem gibi sarsılıyordu. İşte o zaman şapkasında bir, iki delikle işi bitikti. Kimse bu adama kabahat yüklemesin. Bir satışçının hayal kurması lazım dostum. Eşyanın tabiatı bu.”

Yönetim Faaliyetleri

Joseph Heller, Madde 22 kitabında, liderlik vasıflarıyla insanları belirli hedeflere yönlendirilmesini sağlayan başlıca yönetim işlevleri olan, planlama, organizasyon, kadrolama, kontrol ve koordinasyonu, edebi üslubun zengin, derin katlarında kucaklıyor ve insanları tutkuyla kavrıyor.

"Yossarian sonsuza dek yaşamaya ya da bunun için çabalarken ölmeye ve her uçuşta asıl hedefin yere canlı konmak olduğuna karar vermişti. Adamları Yossarian’ın arkasında uçmaya bayılırlardı, …”  Çünkü Hava Pilot Yüzbaşı Yossarian, hiçbir zaman uçuş mürettebatını aynı yoldan hedefe doğru ezbere kanatlandırmıyordu.

Yönetim Zorlukları

Yöneticilerin baş etmesi gereken çetrefilli durumlar, becerileri kadar karakterlerini de zorluyor. Bu konuda giderek artan sayıda bilimsel araştırma yapılıyor. Kişilik olarak yöneticinin karşılaştığı sekiz temel zorluğun ana hatlarını çizen ve bunları edebiyatın merceğinden keşfetmeyi öneren Joseph L. Badaracco, Questions of Character başlığını taşıyan akademik incelemesinde edebiyatın, yöneticilerin karşılaştığı ciddi durumlara benzer, zorlu baskılarla karşı karşıya kalan unutulmaz kişiler yarattığını savunuyor. Araştırmasında Satış Temsilcisi Willy Loman, karakterinden başlayarak tiyatro, roman ve hikâyelerdeki kahramanların zengin kişilik analizini küşayişle yapan Badaracco, sağlam öngörüleri, sorumluluk almaya hazır olmaları, tutkularının derinliği ve başarıyı yönetme meziyetleriyle birlikte, yöneticilerin karşılaştığı çelişkili, dolambaçlı, karmaşık sorunları dikkat ve rikkat ile inceliyor.

Olağanüstü karakterleri günümüz okuyucusuna sunan ölümsüz edebiyat eserleri, mevcut yöneticilerin ve gelecek vaat eden çalışanların önlerindeki zamansız fırsatları yakalamasını ve çetin amaçlara ulaşmasını, lacivert gökyüzünün altında yelken açarken, dalgalı, derin, deryaları yalayıp, yarıp geçerek, devamlı seyir halinde olmalarını, yönlerini çabuk bulmalarını ve böylece güvenli limanlara sağ salim ulaşmalarını sağlayan hakiki kerterizi veriyor.

Su götürmez biçimde, edebiyatın pusulası ile kalplerimize demir atan bir tutam ilham, yöneticinin sorumluluk aldığı her yerde yeni bir fikir dalgasını tetikleyebiliyor.

Son kertede okuma deneyimi, yöneticinin başarısına her daim katkı yapabiliyor.

Aydınlık veya karanlık, edebiyatın yüreğindeki bütün yöneticiler, çok daha uzun süre yaşayacak gibi görünüyor.

Şen ve esen kalın.

Kaynaklar

Arthur Miller, Death of a Salesman, The Wiking Press, 23th Printing, New York, 1965, s.138.

Erdoğan Taşkın, İşletme Yönetimi İlkeleri: Kavramlar-Uygulamalar-Yaklaşımlar, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2013, s.52, 213.

Erdoğan Taşkın, Satışçılara Öneriler: Satış Mesleğinde Başarının Yöntemleri, 4. Basım, Papatya Yayıncılık, İstanbul, 2006, s.13.

Herman Melville, Kâtip Bartleby, Çev. Hamdi Koç, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 13.Basım, İstanbul, 2023, s. 50.

Herman Melville, Moby Dick Beyaz Balina, Çev. Mîna Urgan, Sabahattin Eyuboğlu, 17. Basım, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2024, s.290.

Joseph Conrad, Karanlığın Yüreği, Çev. Bülent O. Doğan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 6.Basım, İstanbul, 2024, s.31.

Joseph Heller, Madde 22, Çev. Niran Elçi, İthaki Yayınları, 4. Basım, İstanbul, 2024, s.68-70.

Joseph L Badaracco, Questions of Character: Illuminating the Heart of Leadership Through Literature, Harvard Business School Press, Boston, 2006, s.14.

Bartleby-Genre Bending, “The Chief Executive’s Alternative Summer Reading List”, The Economist, July 13th 2024, s.56.

https://www.tdk.com.tr/Papatya-Yayincilik-Egitim-Satiscilara-oneriler